درون مغز هر یک از ما میلیاردها سلول عصبی مشغول به فعالیت هستند. تمام درک ما از دنیای پیرامون خود، تمام فکرها، خواسته‌ها، احساسات و رفتارهای ما حاصل ارتباط و فعالیت این سلول‌های عصبی که «نورون» نام دارند، می‌باشد. در این بین، بسیاری از سلول‌های عصبی برای برقراری ارتباط با یکدیگر و انتقال پیام‌ها و دستور‌های مغز، مواد شیمیایی را در مغز آزاد می‌کنند که به آن‌ها «انتقال‌دهنده عصبی» گفته می‌شود. میزان این انتقال‌دهنده‌های عصبی و نحوه فعالیت آن‌ها است که مشخص می‌کند فرد چه احساساتی را تجربه می‌کند، چقدر تمرکز دارد، تا چه اندازه فرد آرام یا مضطربی است و مسائل دیگری از این دست.

در افرادی که دچار اختلالات روانشناختی هستند معمولاً میزان ترشح برخی از این انتقال‌دهنده‌های عصبی کمتر یا بیشتر از حد نرمال است. به عنوان مثال، در افراد افسرده، سروتونین که به «هورمون شادی» معروف است، معمولاً کمتر از نرمال ترشح می‌شود و همین موضوع باعث احساس غم، کلافگی و بی‌انگیزگی در این افراد می‌باشد.

داروها در دسته بندی های متنوعی موجود هستند و هرکدام مکانیسم عمل متفاوتی دارند. در زیر ۳دسته از رایج ترین دسته های دارویی که در درمان مشکلات روان شناختی تجویز می شوند ذکر شده است.

داروهای ضد اضطراب: داروهای ضد اضطراب و خواب‌آور در این دسته قرار می‌گیرند و عملکرد تقریباً مشابهی با هم دارند. ویژگی مشترک این دو دسته، آرامش‌بخشی و کاهش تنش فرد است. به همین دلیل، این دسته از داروها در کوتاه‌مدت می‌توانند به افرادی که درگیر اضطراب‌های شدید و یا مشکلات خواب هستند، کمک کنند. با این حال این دسته از داروهای آرام‌بخش، درصورت مصرف غیراصولی و خارج از نظارت روانپزشک، می‌توانند حالت‌هایی از وابستگی به دارو را در فرد ایجاد کنند. به همین دلیل بسیار مهم است که بدون تشخیص و تجویز روانپزشک، مصرف نشوند.

داروهای ضد افسردگی: همان‌طور که در ابتدای بحث اشاره کردیم، در اختلالات مختلف، میزان ترشح یا جذب برخی از انتقال‌دهنده‌های شیمیایی مغز از سطح نرمال خود خارج می‌شود. در افرادی که درگیر اختلالات خلقی، مثل افسردگی هستند، برخی از انتقال‌دهنده‌های بسیار مهم (مثل سروتونین و نوراپی‌نفرین) کمتر از حد معمول هستند. در چنین شرایطی، داروهای ضدافسردگی، با افزایش ترشح و یا جذب این مواد شیمیایی حیاتی، به بهبود وضع روحی و افزایش نشاط در فرد کمک می‌کنند. در واقع می‌توان گفت که این دسته از داروها،

داروهای ضد روان‌پریشی: داروهای ضد روانپریشی معمولاً در درمان اختلالاتی مثل اسکیزوفرنی، تیک‌های حرکتی و آشفتگی‌های رفتاری شدیدی که در سالمندان مبتلا به دمانس و مشکلات شناختی دیده می‌شود، به کار می‌روند. در گذشته، بسیاری از افرادی که درگیر چنین مشکلاتی بودند، به ناچار مدت زمان نسبتاً طولانی را بستری می‌شدند و روند درمان طولانی‌مدتی داشتند؛ اما امروزه به کمک این دسته از داروها، این افراد می‌توانند در مدت زمان کوتاه‌تری به زندگی خود بازگردند.

اختلالات روانشناختی، معمولاً روی جنبه‌های متفاوتی از زندگی افراد تأثیرات منفی خود را می‌گذارند. شخصی که درگیر مشکلات روان‌شناختی است، معمولاً رنج زیادی را تحمل می‌کند، دائماً درگیر احساسات ناخوشایند است، روابط اجتماعی و خانوادگی او ممکن است تحت تأثیر اختلال قرار بگیرند و یا حتی با مشکلاتی در حوزه کاری خود مواجه شود.

اما آیا همه افرادی که درگیر چنین مشکلاتی هستند، نیاز به مصرف دارو دارند؟ در جواب به این سوال باید گفت خیر!

اکثر افرادی که به دلایل مختلف به مراکز روانشناسی مراجعه می‌کنند، درگیر اختلالات جدی نیستند و بیشتر دارای مشکلاتی هستند که نیازمند راهنمایی و تخصص یک روا­­ن­شناس است. حتی در بسیاری از مواردی که افراد به یک اختلال روانشناختی دچار می‌شوند، شدت اختلال به قدری زیاد نیست که حتماً نیاز به مصرف دارو داشته باشد.

به‌طور کلی می‌توان چنین گفت که تجویز دارو معمولاً در مواردی اتفاق می‌افتد که:

• بیماری فرد، ریشه‌های فیزیولوژیک، عصب‌شناختی و یا وراثتی داشته باشد. مثل شخصی که به بیماری آلزایمر یا تیک های شدید مبتلاست.
• افرادی که شدت علائم و نشانه‌های اختلال آن‌ها به حدی شدید است که فعالیت‌های روزمره آنان را دچار اختلال می‌کند. در چنین مواردی لازم است که در قدم اول با استفاده از مصرف دارو، شدت علائم فرد کاهش پیدا کند و در مرحله بعدی برای بهبود کامل و کسب مهارت‌های لازم، از درمان‌های غیردارویی و روان‌شناختی دیگر استفاده شود.

مثل تمام بیماری‌های جسمانی، اغلب اختلالات روانشناختی نیز یک دوره درمانی دارند که بعد از این دوره درمان، فرد به حالت نرمال برمی‌گردد و یا از شدت علائم و مشکلات او کم می‌شود. بنابراین درمورد بیشتر اختلالات، بعد از تمام شدن دوره درمان، نیازی به مصرف دارو تا پایان عمر نیست. اما گاهی ممکن است، مدتی بعد از قطع دارو، برخی از علائم اختلال برگردند. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم که حتماً در کنار درمان‌های دارویی، مهارت‌ها و توان روان­شناختی خود را نیز از طریق روان‌درمانی‌های فردی (یا گروهی) تقویت کنید. درمان‌های روان­شناختی به شما کمک می‌کنند که نتایج درمانی پایدارتری داشته باشید و حتی اگر دوباره درگیر چنین وضعیتی شدید، مهارت کافی برای مدیریت و مقابله با آن را داشته باشید.

نگرانی بسیاری از افراد و خانواده‌ها در خصوص تجویز داروهای روانی این است که می‌ترسند بعد از مدتی نسبت به داروها اعتیاد پیدا کنند و وابسته شوند. می‌توان گفت که تعدادی از داروهای آرام‌بخش، چنین ویژگی را دارند و اگر خارج از تجویز و نظارت روانپزشک مصرف شوند، ممکن است باعث وابستگی فرد به دارو بشود. اما نکته اینجاست که تجویز و مصرف این داروها، زیر نظر روانپزشک است. روانپزشک با توجه به شدت علائم و نیاز مراجع، میزانی از دارو را تجویز می‌کند که علائم اختلال را کم کند، اما باعث وابستگی فرد به دارو نشود و به همین ترتیب، در هر مرحله که از شدت نشانه‌ها کاسته می‌شود، میزان دوز مصرفی دارو نیز کم و به‌تدریج قطع می‌گردد. بنابراین نگرانی درمورد اعتیاد پیدا کردن به داروها و ناتوانی در قطع کردن آن‌ها، یک مسئله نادرست است، مادامی که تحت نظر متخصص مصرف شود.

منابع :

کتاب روانشناسی هیلگارد.
کتاب آسیب‌شناسی روانی جلد۱ (۱۳۹۶)؛ دکتر گنجی.