اگر تجربه یادگیری یک زبان جدید را داشته باشید، حتماً متوجه شده‌اید که صحبت کردن چندان هم کار ساده‌ای نیست. با این حال تمام انسان‌ها در دوره‌های ابتدایی زندگی خود، بدون هیچ‌گونه آموزش رسمی، مهارت‌های لازم برای گفتار و یادگیری زبان و ارتباط با دیگران را می‌آموزند. صحبت کردن اگرچه در ظاهر امری بسیار معمولی و ساده است، اما برای انجام همین کار ساده، بسیاری از عضلات بدن و بسیاری از مهارت‌های متفاوت، دست به دست هم می‌دهند؛ که نقص در هر کدام از آن‌ها، می‌تواند منجر به مشکلات گفتاری و برقراری ارتباط در فرد بشود.

مشکلات گفتاری، به شرایطی گفته می‌شود که در آن، فرد قادر به تلفظ صحیح کلمات و بیان مفاهیم مورد نظر خود در گفتار نباشد. علت این گونه شرایط معمولاً عملکرد غیر عادی مغز است که می‌تواند در روند یادگیری زبان و گفتار مشکلاتی ایجاد کند. با این حال، برخی از این ناتوانی‌ها در ایجاد کلام مناسب به دلیل فرم بد فیزیکی می‌باشد، بعضی دیگر به دلیل وجود مشکل در مکانیزم کلامی (حنجره لب‌ها دندان زبان و فک) است که به‌خاطر بیماری یا جراحت ایجاد شده‌اند و گاهی، وجود مشکلات کلامی به دلیل برخی اختلالات روانشناختی دیگر مثل اوتیسم است.

به‌طور کلی می‌توان دلایل بروز انواع مشکلات گفتاری را به این شکل نام برد: اختلالاتی مثل اوتیسم، آپراکسیا (زبان‌پریشی)، کم‌توانی ذهنی، ضعف‌های شنوایی، مشکل تارهای صوتی و شرایط عصب‌شناختی مثل فلج مغزی، دیستروفی (ضعف) عضلانی، آسیب‌های ناشی از تصادف، جراحت‌های مغزی و یا شوک‌های شدید.

گفتار درمانی چیست ؟

برای بهبود شرایط افراد دارای اختلال گفتار، از روش‌های درمانی و تمرینات به‌ خصوصی استفاده می‌شود که بر اساس علت وقوع این اختلالات انتخاب می‌شوند. به فردی که در حوزه ارزیابی، تشخیص و درمان مشکلات گفتاری و ارتباطی تخصص دارد، گفتار درمانگر گفته می‌شود. به عبارت ساده‌تر، گفتاردرمانگر فردی است که با بیماران کار می‌کند تا در صورت امکان بتوانند گفتار خود را به حالت عادی بازگردانند.

بنابراین می‌توان گفت که گفتار درمانی یکی از شاخه‌های توانبخشی است که به رفع مشکلات ارتباطی و کلامی مراجعین کمک می‌کند. برای کاهش یا درمان اختلالات گفتاری باید در قدم اول علت اصلی آن مشخص و برطرف شود و در مرحله دوم، از طریق تمرینات تخصصی، ضعف‌های به وجود آمده در گفتار فرد برطرف گردند؛ که همه این اقدامات در حوزه گفتار درمانی می‌باشند.

انواع گفتار درمانگرها به درمان چه مشکلاتی کمک می‌کنند؟

گفتار درمانی، به درمان بسیاری از مشکلات ارتباطی و مرتبط با دستگاه صوتی کمک می‌کند که در اینجا به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.

۱٫ تأخیر در رشد زبانی یا به اصطلاح تأخیر در زبان باز کردن: تأخیرات زبانی یکی از مشکلاتی است که بسیاری از کودکان نوپا با آن مواجه هستند و باعث اضطراب و نگرانی والدین آن‌ها می‌شود. اغلب کودکان در فاصله ۱۸ تا ۲۴ ماهگی یکی دو کلمه را یاد می‌گیرند و در طول دو سالگی می‌توانند تا ۲۰۰ کلمه روزمره و ساده را به کار ببرند. با این حال برخی از کودکان به دلایل مختلف، ممکن است در رشد زبانی خود تأخیر قابل توجهی داشته باشند. در این موارد، گفتاردرمانگران می‌توانند با تشخیص علت اصلی و انجام مداخله و تمرین‌های مختلف، به این گروه از کودکان کمک کنند.

۲٫ اختلالات سیالی یا روانی گفتار (مثل اختلال لکنت زبان و اختلال بریده‌گویی): فردی که به اختلالات روانی کلام مبتلاست، ممکن است صداها، بخش‌ها، کلمات یا عبارات خاصی را زیاد بکشد و یا تکرار کند. به این ترتیب، اگرچه کلمات و جمله‌ها درست ادا می‌شوند، اما فرد نمی‌تواند روان و با ریتم صحیح صحبت کند.

۳٫ اختلالات بیانی یا اختلال در آواهای گفتاری: فردی که درگیر این اختلالات است، در تلفظ صحیح بعضی از حروف مشکل دارد. به‌طور کلی مشکلات بیانی به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

جایگزینی: جایگزین کردن یک صدا با صدای دیگر؛ مثلاً کودک به جای گفتن «سلام» می‌گوید «شلام».

حذف: حذف یک صدا در کلمه؛ مثلاً به جای گفتن «سبز» می‌گوید «سَـز».

کژدیسی: فرد به جای گفتن یک صدا (حرف) به‌خصوص، یک صدای نامشخص و ناواضح را تولید می‌کند.

اضافه کردن: اضافه کردن یک صدا در کلمه؛ مثلاً به جای «خانه» می‌گوید «خاهنه».

نکته اینجاست که بیشتر کودکان دوره‌هایی از تلفظ غلط صدای خاصی را پشت سر می‌گذارند که بخشی از فرآیند طبیعی رشد آن‌هاست. اما این خطا‌های کلامی، زمانی که از سن خاصی به بعد ادامه پیدا کنند، به عنوان یک مشکل در نظر گرفته می‌شوند.

۴٫ اختلالات صوتی: این اختلال در ارتباط با کیفیت و یا بلندی صدا می‌باشد. یعنی، ممکن است صدای فرد به نسبت سن یا جنسیت خود نازک‌تر یا خیلی کلفت‌تر باشد که همین زمختی یا نامتناسب بودن صدای گوینده باعث مشکلاتی در روند ارتباطات او بشود. این مشکلات اغلب به خاطر نقص در تارهای صوتی و دستگاه حنجره فرد به وجود می‌آیند.

۵٫ اختلالات زبانی  می‌دانیم که زبان دو جنبه دارد؛ تولید زبان و فهم زبان. تمام اختلالاتی که تا کنون درباره آن‌ها صحبت کردیم، در حوزه تولید زبان بودند. اما گاهی اوقات، آنچه در فرد دچار مشکل است، توانایی درک زبان است و همین مسئله، طبیعتاً در یادگیری کلام و به کار بردن صحیح آن‌ها نیز تأثیر می‌گذارد. فردی که متوجه صحبت‌های دیگران نشود و توان درک منظور و مفاهیم آن‌ها را نداشته باشد، یاد نمی‌گیرد که چطور باید ارتباط برقرار کند و از کلمات و جملات به نحو درست استفاده کند.

۶٫ اختلال در ارتباط اجتماعی: افرادی که به اختلال ارتباط اجتماعی مبتلا هستند، در برقراری درست ارتباط با دیگران مشکل دارند؛ و این مشکلات صرفاً به ارتباط کلامی آن‌ها محدود نمی‌شود و حتی در انواع ارتباط غیرکلامی نیز مشکل دارند. به‌عنوان مثال یک شخص مبتلا به اوتیسم، در فهم کلام دیگران، برقراری ارتباط چشمی، کلام و بعضی حوزه‌های دیگر ارتباطی دچار مشکل است.

۷٫ مشکلات گفتاری در بزرگسالان: شاید تصور کنید که گفتار درمانی معمولاً در ارتباط با کودکان مطرح می‌شود اما بسیاری از بزرگسالان نیز می‌توانند با مشکلات گفتاری متفاوتی مواجه باشند. مشکلات گفتاری در بزرگسالان معمولاً به دلیل سانحه، سکته‌های مغزی، نارسایی اعضای بدن و یا عدم درمان برخی از اختلالات موجود از دوره کودکی باشد.

۸٫ اختلال در بلع: اختلال در بلعیدن، به زبان ساده یعنی وجود مشکل در خوردن و یا آشامیدن. اما این مشکلات ممکن است دلایل گوناگونی داشته باشد و با شدت‌ها و علائم متفاوتی در افراد دیده شود. بعضی از شکل‌های اختلال در بلع، شامل احساس درد هنگام بلعیدن، سرفه‌های مداوم در هنگام خوردن و آشامیدن، احساس خفگی موقع غذا خوردن و … .

اختلالات گفتاری زمینه ساز مشکلات بزرگتر !

بسیاری از کودکانی که درگیر خطاهای گفتاری هستند، ممکن است در مدرسه مورد تمسخر و یا سرزنش و آزار دیگر بچه‌ها قرار بگیرند که همین موضوع بر اعتماد به نفس آن‌ها تاثیرات بسیار منفی خواهد داشت و ممکن است آن‌ها را دچار اختلالات دیگری مثل اضطراب و افسردگی کند، چنین کودکانی ممکن است دید منفی نسبت به مدرسه پیدا کنند و عملکرد تحصیلی پایینی داشته باشند، در دوست‌یابی دچار مشکل شوند و به تدریج، به فردی منزوی و گوشه‌گیر تبدیل شوند.

از طرف دیگر، گاهی اوقات اختلالات گفتاری باعث می‌شود تا شنوندگان توانمندی‌ها و هوش فرد گوینده را ضعیف‌تر از آنچه که هست در نظر بگیرند. به عنوان مثال فردی را تصور کنید که به عنوان مدیر یک مجموعه بزرگ مشغول به فعالیت است. احتمالاً چنین فردی اگر درگیر یکی از مشکلات گفتاری مثل لکنت باشد، نسبت به مدیری با فن بیان عالی، تاثیرگذاری کمتری روی کارکنان خود خواهد داشت.

بنابراین اگرچه مشکلات گفتاری به خودی خود به عنوان یک اختلال روانشناختی شناخته نمی‌شوند، اما در صورت عدم درمان به‌موقع، ممکن است شخص را با موقعیت‌های متعددی مواجه کند که بر سلامت روان و عملکرد ارتباطی و اجتماعی او تاثیر منفی بگذارد.

منابع :

کتاب اختلالات گفتار (۱۳۹۶)؛ وندی لانیر.
کتاب با گفتار درمانی بهتر صحبت کنید (۱۳۹۹)؛ الکسا وستون.
کتاب خلاصه روان‌پزشکی کاپلان و سادوک (۲۰۱۵). ب.سادوک، و.سادوک و روئیز؛